Kiedy pracodawca może zatrudnić pracownika młodocianego? Jakie warunki muszą być spełnione, aby zatrudnić pracownika młodocianego? Czy umowa o pracę z młodocianym musi być podpisana przez opiekunów prawnych młodocianego?
Pracodawcy chcący zatrudnić młodocianych powinni przestrzegać przepisów prawa pracy dotyczących warunków zatrudnienia młodocianych. Kwestie związane z zatrudnieniem pracowników młodocianych uregulowane są w szczególności w Kodeksie Pracy. Zgodnie z tymi przepisami, za młodocianego przyjmuje się osobę, która ukończyła 15 lat, a nie przekroczyła 18 lat (art. 190 § 1 Kodeksu Pracy). Pracodawca zatrudniający młodocianego musi pamiętać o tym, że wolno jest zatrudnić młodocianego, który:
1) ukończył co najmniej ośmioletnią szkołę podstawową
2) młodociany posiada świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża jego zdrowiu.
Zatrudnienie osoby młodocianej poniżej 15 roku życia jest wyjątkiem od ogólnej zasady i możliwe jest w zasadzie jedynie, gdy:
- osoba niemająca 15 lat, ukończyła ośmioletnią szkołę podstawową i w roku kalendarzowym, w którym dochodzi do zatrudnienia ukończyła 15 lat,
- osoba nie mająca 15 lat, ukończyła ośmioletnią szkołę podstawową, a zatrudnienie następuje w celu przygotowania zawodowego w formie nauki zawodu,
- osoba nie mająca 15 lat, która nie ukończyła ośmioletniej szkoły podstawowej, jest zatrudniania w celu przygotowania zawodowego w formie przyuczenia do wykonywania określonej pracy (art. 191 § 21 – art. 191 § 23 Kodeksu Pracy).
Zawarcie umowy o pracę z młodocianym nie wymaga zgody opiekunów prawnych młodocianego, co wynika z art. 12 i 15 Kodeksu Cywilnego. Zgodnie z tymi przepisami osoby małoletnie, które ukończyły 13 lat, a nie zostały całkowicie ubezwłasnowolnione, mają ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Przepisy prawa pracy, a dokładnie art. 22 § 3 Kodeku pracy zezwala osobom ograniczonym w zdolności do czynności prawnych nawiązać stosunek pracy oraz dokonywać czynności prawnych, które dotyczą tego stosunku bez zgody przedstawiciela ustawowego. Jednakże gdy stosunek pracy sprzeciwia się dobru tej osoby, przedstawiciel ustawowy za zezwoleniem sądu opiekuńczego może stosunek pracy rozwiązać.
Pracodawca zatrudniający osobę młodocianą musi jej zapewnić opiekę i pomoc niezbędną do jej przystosowania do wykonywania pracy (art. 192 Kodeksu Pracy). Pracodawca zatrudniający młodocianych zobowiązany jest ponadto do prowadzenia ewidencji młodocianych pracowników (art. 193 Kodeksu Pracy). W zakresie obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym, należy wskazać, że osoby młodociane zatrudnione na podstawie umowy o pracę podlegają ubezpieczeniom społecznym na takich zasadach jak inni pracownicy.
Od czego zacząć?
Przed zatrudnieniem osoby młodocianej konieczne jest uzyskanie wstępnych badań lekarskich. Pracodawca obowiązany jest w trakcie trwania stosunku pracy przeprowadzać badania okresowe i kontrolne. (art. 201 § 1 Kodeksu Pracy). W przypadku gdy lekarz nie wyda zaświadczenia o możliwości wykonywania lekkiej pracy, nie jest możliwe zatrudnienia młodocianego. Jeżeli lekarz wskaże, że praca na danym stanowisku może zagrażać zdrowiu młodocianego, pracodawca jest zobowiązany do zmiany rodzaju pracy. Jeżeli nie jest możliwe przedstawienie innego stanowiska pracy, wówczas pracodawca zobowiązany jest do rozwiązania stosunku pracy i wypłaty odszkodowania w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia (art. 201 § 2 Kodeksu Pracy). Ponadto pracodawca jest obowiązany przekazać informacje o ryzyku zawodowym, które wiąże się z pracą wykonywaną przez młodocianego, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami również przedstawicielowi ustawowemu młodocianego (art. 201 § 3 Kodeksu Pracy).
Przepisy prawa pracy regulują również czas pracy pracowników młodocianych. Osoba młodociana nie może pracować więcej niż 8 godzin na dobę (art. 202 § 2 Kodeksu Pracy). W przypadku gdy młodociany nie ma ukończonych 16 lat, wówczas czas pracy takiej osoby nie może przekroczyć 6 godzin na dobę (art. 202 § 1 Kodeku Pracy). Dla czasu pracy młodocianego istotne jest również to, że do czasu pracy młodocianego wlicza się czas nauki w wymiarze wynikającym z obowiązkowego programu zajęć szkolnych, bez względu na to, czy odbywa się ona w godzinach pracy (art. 202 § 3 Kodeksu Pracy). Jeżeli młodociany pracuje dłużej niż 4,5 godziny na dobę, to pracodawca obowiązany jest wprowadzić przerwę w pracy trwającą nieprzerwanie 30 minut, wliczaną do czasu pracy (art. 202 § 4 Kodeksu Pracy)
Prawo pracy przewiduje również zakaz w zakresie zatrudnienia młodocianych w godzinach nadliczbowych i w porze nocnej. Pora nocna dla młodocianego przypada pomiędzy godzinami 22.00 a 6.00. W przypadku młodocianych, którzy nie ukończyli 15 roku życia pora nocna przypada pomiędzy godzinami 20.00 a 6.00 (art. 203 § 1 i 11 Kodeksu Pracy).
Pracodawca obowiązany jest również w taki sposób organizować pracę młodocianego, aby miał on przerwę w pracy obejmującą porę nocną i aby trwała ona nieprzerwanie nie mniej niż 14 godzin. Młodocianemu przysługuje w każdym tygodniu prawo do co najmniej 48 godzin nieprzerwanego odpoczynku, który powinien obejmować niedzielę (art. 203 § 2 i 3 Kodeksu Pracy).
Pracodawca nie może powierzyć młodocianemu każdego rodzaju pracy. Nie wolno zatrudniać pracowników młodocianych przy pracach wzbronionych. Wykaz prac wzbronionych ustalony został w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz.U. Nr 200, poz. 2047). Dla przykładu przedmiotowe rozporządzenie wymienia jako prace wzbronione małoletnim:
- prace polegające wyłącznie na podnoszeniu, przenoszeniu i przewożeniu ciężarów oraz prace wymagające powtarzania dużej liczby jednorodnych ruchów;
- prace związane z produkcją, sprzedażą i konsumpcją wyrobów alkoholowych, w tym obsługa konsumentów w zakładach gastronomicznych;
- prace przy budowie i rozbiórce obiektów budowlanych.
Pracownicy młodociani posiadają również prawo do urlopu wypoczynkowego, którego pracodawca ma obowiązek udzielić na następujących zasadach. Osoba młodociana uzyskuje z upływem 6 miesięcy od rozpoczęcia pierwszej pracy prawo do urlopu w wymiarze 12 dni roboczych. Po roku pracy młodociany uzyskuje prawo do urlopu w wymiarze 26 dni roboczych. Jednakże w roku kalendarzowym, w którym kończy on 18 lat, ma prawo do urlopu w wymiarze 20 dni roboczych, jeżeli prawo do urlopu uzyskał przed ukończeniem 18 lat (art. 205 § 1 i 2 Kodeksu Pracy).
Młodocianemu uczęszczającemu do szkoły należy udzielić urlopu w okresie ferii szkolnych. Młodocianemu, który nie nabył jeszcze prawa do urlopu, pracodawca może, na jego wniosek, udzielić zaliczkowo urlopu w okresie ferii szkolnych. (art. 205 § 3 Kodeksu Pracy).
Ponadto pracodawca jest obowiązany na wniosek młodocianego, ucznia szkoły dla pracujących, udzielić mu w okresie ferii szkolnych urlopu bezpłatnego w wymiarze nieprzekraczającym łącznie z urlopem wypoczynkowym 2 miesięcy. Okres urlopu bezpłatnego wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze (art. 205 § 4 Kodeku Pracy) .
